Het verleden herleeft (deel IV)

In een serie publicaties besteedt ProSell Archeo aandacht aan belangrijke ontwikkelingen op archeologisch gebied. Gebeurtenissen uit het verleden die nog steeds van invloed zijn op de huidige maatschappij. Niet alleen langs de Limes of de grens van het Romeinse Rijk in het Groene Hart van de provincie Zuid Holland maar ook langs andere belangrijke vaarwegen uit het begin van onze jaartelling.

In het eerste deel werd de actualiteit naar voren gehaald die in Woerden (Laurium) plaatsvond. Bij het voormalig Sint Jozefpensionaat werd 35 jaar geleden bij toeval door archeoloog Jan Kees Haalebos een Romeinse platbodem aangetroffen. Die informatie leverde een schat aan informatie op. Dr. Jan Kees Haalebos was archeologisch specialist en verbonden aan de vakgroep Provinciaal Romeins Onderzoek van de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Hij verrichte in begin jaren zeventig baanbrekend werk op het terrein van de Hooge Burch in Zwammerdam door imposante archeologische vondsten bloot te leggen. In dit vierde en laatste deel aandacht voor Albaniana, de nederzetting aan het witte water, het huidige Alphen aan den Rijn. Vernoemd naar de rivier de Aar die wat noordelijker als veenstroom over zandbanken, helder met frisse, witte schuimkoppen de Rijn instroomde. Op de hoek van de Castellumstraat en Julianastraat werden diverse zaken van het voormalige fort blootgelegd. Gememoreerd wordt de Haalebosbrug met verwijzingen naar kunst van de toevallige ontmoeting tussen de Leeuw en Tijger. Kunst van Marinus Boezem die samenwerkte met de Duitse, sterk aanwezige conceptuele kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986). Afsluitend een resumé van het interessante werk wat Jan Kees Haalebos voor het nageslacht heeft achtergelaten.

Albaniana

Albaniana was de nederzetting aan het witte water, het huidige Alphen aan den Rijn. Vernoemd naar het witte water van de rivier de Aar die wat noordelijk als veenstroom over zandbanken, helder met frisse, witte schuimkoppen de Rijn instroomde. Onder keizer Caligula was Albaniana al een pleisterplaats van het Romeinse leger. Opgravingen onder de bezielende leiding van Jan Kees Haalebos werden in Alphen aan den Rijn met grote tussenpozen uitgevoerd. In de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw en vervolgens aan het eind van de jaren 90.

Nadat in 1985/1986 opzienbare zaken werden opgegraven in de Julianastraat te Alphen aan den Rijn werden in september 1998 de eerste contouren ontdekt van funderingen en bebouwing alsmede grachten bij de Sint Jorisstraat die rondom het fort hebben gelegen. Ook hout en steen uit de begintijd van onze jaartelling werden blootgelegd. Zelfs een deel van de toegangspoort van het castellum werd aangetroffen. Het omloopkanaal met aansluitende restgeulen waren wellicht een onderdeel van het castellum en vicus. Haalebos had een deel van het castellum blootgelegd maar kon zijn levenswerk helaas niet afmaken. Hij overleed onverwacht in maart 2001.

Een paar maanden later deden collega’s van de Katholieke Universiteit Nijmegen op aanwijzing uit zijn vele notities onderzoek op de hoek van de Castellumstraat en Julianastraat. Daar werden diverse zaken van het voormalige fort blootgelegd waaronder het aanvullende stuk kalksteen van de toegangspoort van het castellum wat wonderwel aansluiting vond op het eerder gevonden deel van de poort. De exacte ligging van de brede heerbaan of limesweg lijkt nog slechts een kwestie van tijd te zijn.

Haalebosbrug

Jan Kees Haalebos drukte met zijn archeologische onderzoekingen een heel belangrijk stempel op de geschiedenis en dan met name de Romeinse periode in Alphen aan den Rijn en Zwammerdam. Zijn nagedachtenis leeft voort bij het Omloopkanaal. De brug van het Omloopkanaal over de Castellumstraat werd omgedoopt en heet sinds 22 december 2005 J.K. Haalebosbrug, vernoemd naar archeoloog wijlen professor dr. Jan Kees Haalebos.

Heel typerend staan aan de andere kant van de brug als decoratief kunstwerk een Leeuw en een Tijger hoog op arcades. Het beeld is van Marinus Boezem en is getiteld ‘De ontmoeting’. De Leeuw en Tijger zijn in brons uitgevoerd en geven op een voet van granito boogvormen een aanwijzing naar het historische verleden aan de rand van de limes bij het Omloopkanaal. De toevallige ontmoeting van de Leeuw en de Tijger, die elkaar lijken aan te willen vallen symboliseert het Albaniana aan het begin van onze jaartelling onder de Romeinse invloeden.

Marinus Boezem werkte in het verleden samen met ondermeer Bruce Nauman en Joseph Beuys en die werken werden in de jaren 80 van de vorige eeuw als controversieel aangemerkt. Deze ontmoeting van Leeuw en Tijger komt vanuit de filosofie van de kunstenaar volledig tot zijn recht met als lichtend voorbeeld de dadendrang van wijlen Jan Kees Haalebos. Ruimte, tijd, lucht, licht en weer. Het zijn precies dezelfde elementen waarmee Haalebos als archeoloog met zijn vele medewerkers het werk in de diverse putten uitvoerden.

Ontcijfering

Professor dr. Jan Kees Haalebos (1942-2001) was als hoogleraar in de Provinciaal Romeinse archeologie verbonden aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Studeerde klassieke talen in Amsterdam waar hij in 1966 cum laude afstudeerde. De aandacht werd getrokken naar de archeologie waar hij werd belast met de opgravingen in Zwammerdam. De resultaten werden gebruikt voor zijn proefschrift waarmee hij zijn doctoraalbul ook weer cum laude behaalde.

Leermeester en hoogleraar Jules Bogaers, die vooral baanbrekend heronderzoek deed naar de meest westelijk gelegen Romeinse stad Forum Hadriani ging in 1991 met emeritaat. Aan een lange reeks uitgebreide opgravingsverslagen, waarbij beide namen werden vermeld, kwam een eind. Jules Bogaers overleed in september 1996.

In 1997 werd Jan Kees Haalebos benoemd tot hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en zette het werk van Bogaers voort.

Jan Kees Haalebos overleed aan een hartaanval in de nacht van 5 op 6 maart 2001. Te vroeg voor menselijke begrippen. Een imposante lijst van dierbare erfgoederen in kenmerkende geschriften, bijzonder gedetailleerd beschreven achterlatend voor het nageslacht.

Het laatste werk wat Haalebos onderhanden had, was de ontcijfering van een in Bodegraven gevonden opgerold stukje metaal, voorzien van een Romeinse inscriptie. Het bleek een loodslab te zijn van ongeveer 7 x 17 cm uitgerold met daarop ingekrast een aantal namen. Haalebos ontcijferde 21 namen en kwam door het aantreffen van de naam Avern, wat een aanwijzing is naar Avernus, de Romeinse duistere onderwereld, erachter dat het ging om een zogenaamd Romeins loden vervloekingtableau. Deze lag onder het legerkamp begraven en was vermoedelijk bestemd voor een aantal van de daar gelegerde soldaten. In die tijd werd aan lood magische krachten toebedeeld en het kon worden opgerold en in een graf worden ingesloten om van hogerhand meer kracht te verkrijgen.











In dankbare herinnering aan een gewone man die te midden van zijn publiek de vondsten uitlegde. Eenvoudig, aimabel, integer en in hoofdzaak dienstbaar voor iedere geïnteresseerde.