Het verleden herleeft (deel III)

In een serie publicaties besteedt ProSell Archeo aandacht aan belangrijke ontwikkelingen op archeologisch gebied. Gebeurtenissen uit het verleden die nog steeds van invloed zijn op de huidige maatschappij. Niet alleen langs de Limes of de grens van het Romeinse Rijk in het Groene Hart van de provincie Zuid Holland maar ook langs andere belangrijke vaarwegen uit het begin van onze jaartelling.

In de eerste delen werd de actualiteit naar voren gehaald die in Woerden (Laurium) plaatsvond. Bij het voormalig Sint Jozefpensionaat werd 35 jaar geleden bij toeval door archeoloog Jan Kees Haalebos een Romeinse platbodem aangetroffen. Die vondst leverde een schat van informatie op. Dr. Jan Kees Haalebos was archeologisch specialist en verbonden aan de vakgroep Provinciaal Romeins Onderzoek van de Katholieke Universiteit van Nijmegen.

In dit derde deel van het vierluik aandacht voor de vaarwegen en Forum Hadriani, de stad in het westen, die een bijzonder belangrijke rol speelde aan het begin van onze jaartelling. Vooral interessant is de route die de gevonden platbodem in Woerden aflegde voordat deze daar aan de kade verging.

Vervoer

Het water was de meest logisch transportroute. Een lastdier kon tussen de 100 en 200 kilogram dragen en ook vrachtkarren waren gelimiteerd tot 680 kg. Rivierschepen met graan, wijn en olijfolie hadden een veel hogere vervoerscapaciteit. 50 ton was niet ongewoon en met 2 km per uur was vanuit Forum Hadriani (de stad in het centrale hart van het Romeinse Rijk in het westen), Albaniana, via het Kanaal van Corbulo en de Rijn in slechts 12 uur varen te bereiken. 12 Gallische mijlen was het sleutelwoord en aanduidingen langs de heerbanen en waterwegen gaven heel duidelijke informatie.

In Forum Hadriani (Leidschendam-Voorburg) werd veel interregionale handel gedreven. Duits, Belgisch en Frans aardewerk verwisselde van eigenaar op het marktplein. Ook de rood glanzende terra sigillata en tevens wijnen en olijfolie. Het Kanaal van Corbulo was een zeer essentiële schakel in het Rijk van de Romeinen maar had wel te maken met de getijden. In 47 werd de Gracht of het Kanaal deels door soldaten van het Romeinse leger in opdracht van veldheer Gnaeus Domitius Corbulo gegraven. Keizer Claudius had daartoe beslist omdat het Romeinse imperium zich slechts uitstrekte tot de rivier de Rijn om vervolgens de aanval naar Britannia voor te bereiden met de mondingen van Rijn en Maas als strategische gebieden. Op sommige plaatsen maakte men dankbaar gebruik van getijdenkreken zoals bij Matilo, bij Leiden met de aansluiting op de rivier de Rijn en de meander van de Gantel die bij Naaldwijk stroomde en aansloot op de monding van de Maas. Het verlanden van het Kanaal van Corbulo bij de aansluiting met de Rijn had tot gevolg dat de producten die via de Maas werden aangevoerd volop verkrijgbaar waren in de stad terwijl de producten uit het achterland van de Rijn schaars werden.

Ook zorgde Corbulo er voor dat langs de limes de grenscontroles via wachtposten en fortificaties overzichtelijk op bepaalde afstanden van elkaar werden gebouwd. Hierdoor ontstond een hechte verdedigingslinie en naast de zuidoever van de Rijn verschenen goed onderhouden, brede verharde wegen. Het stelsel van waterwegen en de limesweg gaf een prima infrastructuur weer. Per slot van rekening was 300 km vervoer over water niet ongewoon. Akkerbouw op vruchtbare lössgebieden in Zuid Limburg, Tongeren en Keulen maar ook in het westen van Gallia Belgica terwijl de Bataven en Cananefaten in het noordelijk gedeelte van het Rijk veeteelt en import van andere runderen (waarmee gefokt kon worden) als handelsproduct de belangrijkste bron van inkomsten hadden. Vervoer over water was daarbij de belangrijkste manier van transport.

Het laatste puzzelstukje

De wijze waarop deze in Woerden gevonden Romeinse platbodem was gebouwd gaf een duidelijk inzicht in de scheepsbouw over die periode. Ultieme details zijn vastgelegd en de lading was zeker ook niet onbelangrijk. Graan, een belangrijk voedselelement voor de legereenheden, de bewakers van de grens, dat vaak als belasting werd geïnd.

Aangenomen werd dat de platbodem vanuit het westelijk deel van Gallia Belgica de Schelde en de Striene heeft gevolgd. De Striene was een verbindend binnenwater tussen de Schelde en de Maas. De Schelde mondde een stuk noordelijker dan nu het geval is uit in de Germaanse zee of oceaan. Vervolgens werd bij Naaldwijk in de Maasmonding via het Kanaal van Corbulo gevaren. Dit alles via de grootste en enige stad in het westelijk deel, het Forum Hadriani waar handel en nijverheid floreerde. Via Matilo bij Leiden werd de Rijn opgevaren richting Albaniana om vervolgens via Nigrum Pullum Laurium te bereiken. Op basis van de later gevonden schepen in Woerden is de loop van de dichtgeslibde Rijn vastgesteld. Ook werden de restanten van het castellum gevonden wat onder het bewind van Caligula werd gebouwd. Dit ter hoogte van het Kerkplein en Hoge Woerd, deels onder de Nederlands Hervormde Petruskerk waar keizer Claudius later iets verder naar het noordoosten het nieuwe castellum liet bouwen.

Met die wetenschap dat zich onder het Kerkplein en de Petruskerk een brok geschiedenis verscholen lag is Jan Kees Haalebos geestdriftig en met veel elan en passie op zoek gegaan. Het is gevonden, het fort Laurium.

Tekst en foto’s: Gert Jan van Heyningen, ProSell Archeo
© Alle rechten uitdrukkelijk voorbehouden