Mons Acutus

Als ooit de stenen zouden kunnen spreken zou dit zeer zeker mogen opgaan voor deze steile, strategische plek bij Marcourt in de Belgische Ardennen langs de Ourthe. Mons Acutus, ofwel de steile berg aan de rand van het woud van Thibaut, dat langs de heerbaan uit de Keltische en Romeinse periode ligt. Rochefort, Waha, Marcourt om verder richting Arlon te gaan. Met diverse aftakkingen of diverticulum om met name handel te drijven. Dit ook al in ver vervlogen tijden.

Vanuit Waha via de vallei van de Hédrée, die geruisloos overgaat in het diepe donkere hooggelegen Ardens woud van Thibaut. De scherpe driehoeksheuvel langs de Ourthe ofwel in het Latijns de Mons Acutus. Een tempel vanuit het verleden met laaggelegen aan de andere kant, langs de oevers van de Ourthe, de nederzettingen van Mercurius en Jupiter. Het huidige Marcourt en Jupille.

Arduinnes en Diana

De eerste bewoners van deze strategische plek wisten het wel. Op de scherpe heuvel hoog boven de meander van de Ourthe werd een tempel gebouwd waar offers konden worden gebracht. Bedoeld om de goden ter wille te zijn en de inwoners te behoeden voor kwade geesten. De bewoners uit de prehistorische perioden waren één met de natuur. Zon, maan, aarde en vooral wind die de bomen deed bewegen en die vertelden wat de goden voornemens waren. Later werden de hemellichamen, waaronder ook de staartsterren, de leidraad voor het leven op aarde. Het waren de voortekenen van dreigende rampen. Uiteraard zagen de bewoners de zon in het oosten opkomen boven Jupille, waarbij oppergod Jupiter vaak als eerste het duidelijkst te herkennen hemellichaam was. Het is de meest heldere ster en de voorbode voor de machtige zon.

Mercurius daarentegen, de boodschapper van alle informatie en werd als zodanig door de Romeinen aanbeden. Water, de drijfveer van het leven en een onuitputbare bron met geneeskrachtige invloeden was onder handbereik. Met Arduinnes als zwijngodin van de Ardennen en gedurende de Romeinse periode een offerplek ter ere van Diana de godin van de jacht. Na de Romeinen kwamen de Germanen, die dankbaar gebruik maakten van het omvangrijke net van wegen. Dit inclusief mijlpalen met daarop duidelijke aanwijzingen in Gallische leuga, de afstand van ongeveer 2200 meter. De Merovingische- (± 400 tot ± 630) en Karolingische periode volgt (± 630-843) waarbij het christendom zijn intrede doet evenals het feodale tijdperk.

Splitsing

Kerken of kloosters werden gebouwd op vaak oude funderingen uit de Keltische of Romeinse tijd. Ook op de Mont Acuto of Mont Aigu wordt eerst op beperkte wijze de tempel in ere hersteld naar de toen geldende evangelisatie van het katholicisme. Later is een burcht gebouwd welke door de Deense Vikingen werd vernietigd. Een zwarte bladzijde in de geschiedschrijving van deze Mons Acutus. Alleenheerser Karel de Grote liet na zijn dood in 814 het immense Karolingische rijk achter aan zijn zoon Lodewijk de Vrome, die koning werd. Na de dood van Lodewijk in 840 kwamen er problemen onder de zonen die allemaal aanspraak wilden maken op het grondgebied. De drie gebroeders maken echter ruzie om de erfenis. Het Verdrag van Verdun in 843 deelde het territorium op in drie gebieden waarbij Lotharius het middengedeelte van Frankenland toebedeeld kreeg. Het middengedeelte, dat zich uitstrekte van de Noordzee kust tot half Italië. In 855 werd Lotharingen, genoemd naar Lotharius, gesplitst in een noordelijk en zuidelijk deel. Desondanks bleef de familie elkaar in de haren vliegen zodat het land in 870 opnieuw werd opgesplitst middels het verdrag van Meerssen in een westelijk en oostelijk gebied waarbij de rivier de Ourthe de grens aangaf.

Noormannen

De Noormannen of Vikingen maakten de lage landen twee eeuwen lang onveilig. In feite waren het de Denen die in de periode van 800 tot 1010 met hun snelle drakar schepen dood en verderf aanrichtten. Friesland werd bezet en de rooftochten en plunderingen, waarbij alles werd platgebrand gingen gestaag door. Ook nadat er werd onderhandeld en Friesland in leen ging bij Heriold. Het eiland Walcheren kwam in handen van Hemming de Deen. Maar ook Roruk die met Karel de Kale zaken ging doen, kreeg naast Kennemerland en Duurstede meel, vee en zakken met goudstukken erbij cadeau. Rudolf de Deen, een zoon van Heriold, deed hetzelfde bij Koning Lotharius en kreeg naast zilveren ponden als edelmetaal een groot stuk territorium van Lotharingen in leen. De uitheemsen kregen vastigheid maar de vandalen gingen gestaag door met hun snode rooftochten. Rollo de Deen (die leefde van 860-932) werd heerser van Normandië. Vervolgens liet hij zich bekeren tot het Christendom en werd gedoopt. Hij leefde verder als Robert. Keizer Lodewijk en Robert gingen gebroederlijk met elkaar om maar de noordelijke vagebonden bleven flink huis houden. Een huwelijk tussen Robert en een dochter van Lotharius zou mogelijk ook nog aan de orde geweest zijn. Het was in die tijd niet vreemd om door middel van tactische huwelijken macht te verkrijgen. In 891 was het Koning Arnulf die de Denen een gevoelige nederlaag toebracht. Bij Leuven, in het moerasachtige gebied van de Dijle werd de heidense overmacht verslagen waarbij de Viking koningen Sigifrid en Godfrid de dood vonden.

Denen slaan op Mons Acutus toe

De wraak volgde in februari van het jaar 892 met een vernietigende rooftocht over de Rijn naar Bonn en verder te voet naar de abdij van Prüm waar vreselijk werd huisgehouden. Dwars door de Ardennen vervolgde de tocht naar een nieuw kasteel langs de Ourthe dat hoog op een steile berg was gebouwd. De opgejaagde bewoners uit de regio zochten juist daar hun bescherming. Tevergeefs overigens want de Denen sloegen alles kort en klein en roofden en plunderden alles dat zij op hun pad tegenkwamen en maakten zich daarna uit de voeten over land. De Ardennen werd verder gespaard van deze bandieten maar in andere delen van de lage landen was het zeker nog niet gedaan met de indringers. Trouwens, er viel in de Ardennen weinig meer te halen want een periode van bizarre hongersnood brak uit. Het verdrag van Sint Clair sur Epte van 911 waarbij Robert Normandië kreeg, stelde wellicht meer zekerheid voor de lokale bewoners van de zo intens getroffen gebieden. Voorafgaand bracht Robert van Bourgondië bij Chartres een gevoelige nederlaag toe waarbij Karel de Eenvoudige de Seinemonding en Normandië aan de Denen in leen gaf. Vervolgens veroverden de Denen Engeland en bracht Willem de Veroveraar aan het bewind, een zoon van Rollo of Robert. Maar vele Denen hadden zich niet alleen langs de Normandische kust en de Loire gevestigd. Ook in het stroomgebied tussen Maas en Amblève waren de Denen geïntegreerd.

Feodaal leenstelsel

Het waren hertogdommen, graafschappen, bisdommen en aartsbisdommen die het uiteindelijk voor het zeggen kregen en zich onterecht steeds meer macht, ook erfelijk, toe eigenden. De stammen uit het verleden in Arduenna, waaronder de Eburonen en de Condrusi – die onder Julius Caesar werden ingelijfd en vervolgens door Koning Pepijn en Karel de Grote tot één groot rijk werden getransformeerd – werden nu weer deelgebieden. Decentralisatie zoals wij dit nu noemen maar wel met een feodaal karakter ofwel het leenstelsel. De Graafschappen als Friesland, Holland, Gelre, Vlaanderen, Loon, Brabant, Henegouwen en Namen hadden hun territorium bepaald. Dit samen met de hertogdommen van Opper- en Neder Lotharingen waar het omvangrijke Graafschap Montaigu deel vanuit maakte.

Prinsdommen

De vorst van Duitsland, Otto de Grote, kreeg zelfs te maken met het kerkelijke protectoraat. De Prinsdommen Utrecht en Luik met de abdijen van St Hubert en Stavelot-Malmedy, werden leenheer genoemd terwijl het de leenman de Bisschop, Graaf of Hertog was die het land in leen kreeg. In de geschiedschrijving vonden we onder meer een uitspraak over het Prinsdom Luik. Het Prinsdom werd de hel van de vrouwen, het vagevuur van de mannen en de hemel van de priesters genoemd. Dit vertelt veel over de verhoudingen uit die periode. Natuurlijk werden ook daar weer procureurs of leenmannen aangesteld die bepaalde gouwen, met meestal uitzonderlijke privileges, kregen. Dit waren wel vaak adellijke families, in aanzien zijnde notabelen of invloedrijke verkondigers van Gods woord. Uiteindelijk werd het gebied vernoemd naar Montaigu wat een deel was van Lotharingen en Luxemburg. Dit bestond uit slechts een klein aantal Graafschappen wat later bestuurlijk en in leen werd uitgebreid met onder meer Durby, Vianden, Clairvaux, Bouillon, La Roche, Bastogne en Salm.

Graven van Montaigu

Stamvader van het huis Verdun was Wigerich die in de echt werd verbonden met Cunigunde van de Ardennen. Zoonlief Gozelo van de Ardennen werd geboren uit dit huwelijk die op zijn beurt huwde met Uda van Metz. Uit dit laatste huwelijk werd Godfried van Verdun geboren die leefde van 930-1002. Hij was op latere leeftijd de markgraaf van Ename en Antwerpen. Een bestuurlijke alleskunner die opvallend veel opzien baarde. Trad in het huwelijk met Mathilda van Saksen en Gozelon, de latere Graaf van Montaigu werd geboren. Toch blijft er een uitzonderlijk mystiek karakter hangen over deze familie waarvan Gozelon als eerste Graaf van Montaigu in 1028 werd aangesteld. Hij liet een kasteel bouwen op de funderingen van de burcht op de Mons Acutus die eerder door de Denen was verwoest. Marcourt werd een kleine metropool met een hooggerechtshof. Prévôst des Rivières met een aantal hooggeplaatste heren die in deze omvangrijke provincie recht spraken. Gozelon trad in de echt met Ermengarde de Clermont waardoor weer een stuk grondgebied in leen kon worden bijgeschreven. Maar ook liet Gozelon het versterkte kasteel van Rochefort bouwen. Gozelon bracht evenwicht maar vooral vrede en daar was de bevolking hard aan toe. Gelden werden ter beschikking gesteld voor opbouw van godshuizen in diverse heerlijkheden van het Graafschap. Ook de Kerk van Marcourt werd met financiële ondersteuning van de Graven van Montaigu gebouwd op de restanten van de Romeinse tempel die daar middels archeologisch onderzoek werd aangetroffen. Gewijd aan de patroonheilige Sint Maarten waarvan Gregorius van Tours (538-594) het lichtend voorbeeld was.

Familiale zaken

In de geschiedschrijving komen diverse op elkaar gelijkende namen voor. In die tijd gebeurde dit met regelmaat, al dan niet bewust. In dit geval, met de bestuurlijke macht over een uitzonderlijk groot grondgebied van deze familie, lijkt het een bewuste keuze te zijn. Graaf Gozelon van Huy en Gozelon van Engis is dezelfde persoon als Gozelon van Montaigu. Pas in 1050 kwam dit naar voren bij akte toen de Hertog van Lotharingen, Godfried le Barbu zijn eigendom Ramioulle verkocht aan de Kerk van Sint Servaas in Maastricht. Tezamen met Lambert de Graaf van Leuven en Giselbert Graaf van Loon was Gozelon met zijn kinderen Cono en Rudolph getuige. Familieaangelegenheden derhalve want een groot gebied werd door de familie bestuurlijk bestierd zoals Rochefort, Dinant, Clermont en Huy. Ook Bisschop Théoduin van Luik kreeg geld voor reconstructie van de Collegiale Kerk van Huy. Cono volgde zijn vader na diens dood in 1064 op als Graaf van Montaigu en werd de meest invloedrijke vazal van de Luikse Kerk. Trouwde met Ida van Fouron uit de streek van Voeren. Hij liet ook vrij snel na de bekendmaking van de heiligverklaring door Paus Alexandre II in 1073 een ruimte in zijn kasteel ter eer en nagedachtenis aan Theobaldus van Provins in orde brengen. Opvallend zijn trouwens de namen van de zonen Theobald en Rudolph.

Trappist

Cono’s broer Henri de Verdun werd in 1078 na het overlijden van Théoduin de Bisschop van Luik. De macht bleef in de familie. De kloosters van Saint Lambert en Barthélémy in het Luikse werden geschonken aan Henri maar ook Cono’s grootmoeder Ermengarde de Clermont schonk voor haar dood haar vermogen aan de kerk. Na verloop van tijd rommelde het toch tussen de diverse Graafschappen. De Kruistochten brachten de ridders weer bij elkaar teneinde gezamenlijk het graf van Christus in Jeruzalem te beschermen. De dynastieën volgde elkaar op, veelal door echtverbintenissen. In 1147 kwamen de Graven van Duras gevolgd door de Graven van Walcourt die de St Remy Abdij in Rochefort stichtte. Daar wordt nog steeds het wereldwijd vermaarde trappistenbier van Rochefort gebrouwen. Vervolgens trouwde Agnes van Walcourt met Everhard de la Marck. Over de familie de la Marck weten we in ieder geval dat Willem later de bijnaam kreeg van Le Sanglier des Ardennes, ofwel het zwijn van de Ardennen en de achterkleinzoon Willem II van der Marck Lumey, als opperbevelhebber van de Watergeuzen Holland bevrijdde van de Spaanse tiranie. Trouwens, een voorlopige wapenstilstand van die 80-jarige oorlog werd wel gesloten in Marche-en-Famenne en kreeg de naam Eeuwig Edict van 1577 mee.

Hertog van Brabant slaat toe

Van belang zijn de Conventie van Maastricht uit 1356 en het Verdrag van Aat wat werd ondertekend op 4 juni 1357. Het graafschap Brabant ging deel uitmaken van de Bourgondische dynastie. Meestal door erf maar te vaak ook door zorgvuldige voorbedachte huwelijken. Graaf Anton trouwde Elisabeth van Görlitz, een afstammeling van Luxemburgs-Boheemse huis. Het graafschap Brabant kreeg met deze trouw alle graafschappen van Lotharingen en Luxemburg in de schoot geworpen maar niet iedere heer of Graaf legde zich bij dit besluit neer.
Veel edelen weigerden om Anton en Elizabeth te erkennen als hun vorst. Drie gewelddadige Luxemburgse veldtochten volgden in twee jaar felle strijd om uitsluitend de eigen dynastie tegen hoge kosten meer aanzien te geven. Ook het kasteel van Montaigu werd daarbij in 1413 geheel vernietigd. Een zinloze actie want bestuurlijk was de machtsstrijd administratief al beslecht.
Maar bij deze Brabantse strafexpeditie werd tevens het pelgrimsoord, dat speciaal was ingericht voor de Heilig verklaarde geestelijke Theobaldus van Provins, met de grond gelijk gemaakt. De Kapel maakte deel uit van het kasteel van Montaigu en was een toevluchtsoord voor de vele pelgrims die uit alle windstreken ter bedevaart gingen. In 1639 werd een nieuwe Kapel ter ere van Saint Thibaut gebouwd op de overblijfselen van de hoofdtoren van het voormalige kasteel van Montaigu.

De Nederlanden

De seigneurs van het voormalige Graafschap lieten later in Marcourt een nieuw onderkomen bouwen. Dit werd het Spaanse Huis genoemd, een opvallend fraai kasteel wat nog steeds mede het aangezicht van Marcourt bepaalt. In 1544 komen vervolgens de heren Van Stolberg en Löwenstein, waarna in 1795 – na eerst in handen te zijn geweest van de Oostenrijkse Nederlanden (1715-1795) – de Fransen het totale gebied annexeren. Het werd een Republiek waarbij de heren en Graven alle rechten kwijtraakten. Voor de bevolking was dit zeker geen prettige periode en in 1815, nadat Napoleon de slag bij Waterloo verloor, kwam Nederland weer in beeld. Op 30 november 1813 landde de Prins van Oranje triomfantelijk op Scheveningen en werd de Eerste Koning der Nederlanden. Een gebied, omvattende de huidige landsgrenzen van Nederland, België en Luxemburg. Willem de Eerste verdeelde het land in negen provincies. In 1830 brak de Revolutie uit en een onafhankelijk België ontstond door de scheiding met de Nederlanden. Dit mede om als buffer tussen het machtige Frankrijk, Duitsland en de Nederlanden te dienen. Eendracht maakt macht was de wapenspreuk maar constitutioneel is er sinds die periode heel wat veranderd. Het Dietz, een Germaanse taal, wat op het Nederlands leek, werd na buiten het Latijns, bijna 2000 jaar lang gesproken. Nu spreekt men Waals, wat een afgeleide is van het Frans. België is een Koninkrijk en heeft sinds 1993 een federatie tussen verschillende bevolkingsgewesten. De naam Wallonië is nog betrekkelijk jong. Het werd als eerste gebruikt in een essay door de Naamse antropoloog Honoré Chavée in 1842. Opvallend is wel dat juist in dit deel van België de economie nu beter floreert dan in andere delen van Europa.

De fijne kristallen van het kalkzandsteen van de Mons Acutus zullen niet gaan spreken. Dat mag duidelijk zijn. Maar de stenen en de vondsten in de bodem hebben wel degelijk door middel van wetenschappelijk archeologisch onderzoek bijgedragen, het verleden optimaal in beeld te krijgen. Ook taalkundig onderzoek bracht gegevens naar voren die van belang zijn voor het heden en de toekomst, waardoor deze specifieke berg – die in de oudheid Mons Acutus werd genoemd – een bijzonder aanzien heeft. Het was zonder meer een zeer specifiek strategische plaats maar vooral nu, met de Kapel van Saint Thibaut en haar geneeskrachtige bron, nog steeds van importante waarde in het grondgebied van de Ardennen langs de Ourthe.


Tekst en foto’s: Gert Jan van Heyningen, ProSell
© Alle rechten uitdrukkelijk voorbehouden